Türkiye’nin alanında ilk ve tek Engelliler Araştırma Enstitüsü Anadolu Üniversitesi’nde

Türkiye’nin alanında ilk ve tek enstitüsü olan Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü, gelişimsel geriliği, yetersizliği ya da riski olan çocuklara, ailelerine ve ilgili diğer paydaşlara yönelik özellikle erken çocuklukta önleme ve müdahale temelli yenilikçi ve bilgi iletişim teknolojisi tabanlı disiplinler arası çalışmalar gerçekleştiriyor.

Enstitüdeki çalışmalar ile çocukların işlev ve katılımının, aile ve uzmanların bilgi ve becerilerinin arttırılması; yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçların da ev, okul, sınıf, kreş vb. ortamlarda uygulamaya dönüştürülmesi amaçlanıyor. Bu çerçevede Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü’ne emek veren öğretim üyelerinin başında ise Enstitü Müdürü Prof. Dr. İbrahim Halil Diken, Müdür Yardımcıları Prof. Dr. Mehmet Yanardağ ve Doç. Dr. Veysel Aksoy yer alıyor.

Engelliler Araştırma Enstitüsü yeni araştırma enstitülerine örnek teşkil ediyor

Gelişimsel destek gereksinimi olan gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklara, ailelerine, bu çocuklarla çalışan uzmanlara, otizmli ve down sendromlu bireylere ve topluma yönelik disiplinler arası bir yaklaşımla hizmet sunmak üzere 1993 yılında kurulan Engelliler Araştırma Enstitüsü, 1994 yılında faaliyetlerine başladı. Enstitü, 2016 yılının sonunda hizmet sunduğu gelişimsel yetersizliği olan çocuk ve aile sayısını arttırmanın yanı sıra, gerçekleştirilen toplumsal hizmet, eğitim ve akademik çalışmalarda da yüksek performans göstererek Türkiye’nin bu alanda kurulacak yeni araştırma enstitüleri için model olma misyonunu sürdürüyor.

Enstitünün faaliyet alanları içinde gelişimsel geriliği/yetersizliği ya da riski bulunan çocukların gelişimsel, davranışsal ve eğitsel değerlendirmesini yapmak, 0-6/8 yaş aralığındaki çocuklara bireysel ve/veya kaynaştırmaya dayalı grup öğretim seçenekleri sunmak, 6-8 yaş arası ve daha büyük çocuklara kaynaştırma sürecinde bireysel eğitim, danışmanlık desteği sunmak bulunuyor. Bunların yanı sıra ölçme değerlendirme araçları, eğitim/müdahale programları da geliştiren ve uyarlayan Enstitüde ailelere yönelik destekleyici ulusal paket programları tasarlanıyor. Enstitü bünyesinde otizmli ve down sendromlular için de pek çok çalışma ve faaliyet de titizlikle yürütülüyor.

Üç temel alanda hizmet veriliyor

Ulusal ve uluslararası düzeyde model bir araştırma ve uygulama enstitüsü olarak sadece Türkiye’de değil, Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden de talep alan Üniversitemiz Engelliler Araştırma Enstitüsü, başarılı akademik kadrosu ile eğitim, öğretim, araştırma ve toplumsal hizmet olmak üzere üç temel alanda faaliyetlerini ulusal ve uluslararası düzeyde sunmayı sürdürüyor. Eğitim-öğretim alanında gelişimsel destek birimi, araştırma alanında gelişimsel araştırma birimi ile çalışmalar yürüten enstitü, toplumsal hizmet alanında da gelişimsel geriliğin, yetersizliğin önlenmesine ve müdahalesine yönelik toplumu ve toplumda yer alan ilgili paydaşları bilgilendirici seminerler, konferanslar ve diğer etkinlikleri, ilgili alan uzmanlarıyla düzenlemenin yanı sıra resmi ve sivil toplum kuruluşlarıyla iş birlikleri gerçekleştiriyor.

Enstitü bünyesinde faaliyet gösteren “Gelişimsel Araştırma Birimi” Türkiye’nin ilk gelişimsel araştırma birimi olarak faaliyetlerine devam ediyor. Birim, son teknoloji donanım ve yazılımları bünyesinde barındıran; insan davranışları gözlem laboratuvarı, hareket analiz laboratuvarı, teknoloji laboratuvarı, bireysel araştırma laboratuvarı, çok amaçlı araştırma laboratuvarları ve motor gelişim destek ünitelerinden oluşuyor. Gelişimsel Araştırma Biriminde yer alan bu laboratuvarlarla gelişim geriliği/yetersizliği olan ya da risk altındaki çocukların bilişsel, dil-iletişim, sosyal-duygusal ve motor gelişim alanlarına ilişkin araştırmalar yürütülüyor. “Gelişimsel Destek Birimi”nde ise aileleri sürecin önemli parçalarından biri olarak gören Enstitü faaliyetleri çerçevesinde ailelere; sağlık, davranış kontrolü, erken akademik beceriler, oyun, sosyal ve motor beceriler gibi gereksinim temelli farklı konularda eğitimler veriliyor. Bunun yanında ailelere yönelik psikolojik danışmanlık ve yardımlarda da bulunan Engelliler Araştırma Enstitüsü, bireysel veya grupla psikolojik danışma, görüşme ve seminerlerle velilere sosyo-psikolojik destek sunuyor.

Özel laboratuvarlarda çalışmalar sürdürülüyor

Gözlem laboratuvarları tasarımlarının dünyadaki dördüncü örneği olarak öne çıkan Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü İnsan Davranışları Gözlem Laboratuvarı, son teknolojik olanaklarla hizmet veriyor. Temel amacı öncelikli olarak özel gereksinimli bireyler olmak üzere insan davranışlarının oluşumlarının, nedenlerinin ve bu davranışlara etki eden çevresel değişkenlerin, bağımsız gözlemciler tarafından yüksek gerçeklikte ve gerek niceliksel gerek niteliksel olarak gözlenmesi ve analiz edilmesi olan laboratuvarda, lisansları alınmış olan gözlem ve puanlama yazılımları kullanılarak araştırmalar gerçekleştiriliyor.

Öğrencilerle detaylı laboratuvar ve dersliklerde bire bir ilgileniliyor

“Bireysel Araştırma Laboratuvarı” ile toplamda 3 adet olarak hazırlanan, az sayıda katılımcıyla ve değişkenlerin rahat kontrol edilebileceği araştırmalar yürütülürken standart laboratuvar donanımlarının yanında kapalı malzeme dolapları, akıllı tahta, gözlem aynası sistemi, tavandan video kayıt sistemi ve dışarıdan kulaklıkla dinleme olanağı sağlayan ses kayıt sistemi de bulunuyor. “Teknoloji Laboratuvarı”nda ise standart donanımların yanı sıra LED projeksiyon cihazı, harekete duyarlı video, oyun sistemleri, sabit video oyun sistemleri, kumanda edilebilir yansıtma perdesi, 5 kanallı ses sistemi gibi son teknolojik cihazlarla eğitimler yürütülüyor. “Çok Amaçlı Araştırma Salonu” da standart donanımlara sahip olmanın yanında bire bir ya da küçük grup düzenlenmesine dayalı araştırmaların yürütülmesi veya farklı araştırma değişkenlerinin incelenmesi amacıyla hizmet veriyor. “Hareket Analiz Laboratuvarı”nda çocuklara uygulanan motor müdahale programlarının muhtemel etkilerinin daha güvenilir olarak ölçülmesi ve izlenmesi dışında, diğer müdahale yaklaşımlarının (ortopedik, medikal ve cerrahi) hareket işlevliği üzerindeki etkililiğine ilişkin de objektif değerlendirmeler, laboratuvarda yer alan denge ve hareket sistemleri ile gerçekleştirilebiliyor. “Motor Gelişim Ünitesi” bünyesinde de 0-6 yaş aralığında motor gelişim geriliği gösteren çocukları değerlendirme, müdahale, gelişimsel izlem ve ev temelli müdahale modelleri motor gelişim ünitesinde yürütülüyor.

Enstitü bünyesinde pek çok projeye imza atıldı

Akademik alanda da yoğun ve titiz çalışmalar gerçekleştiren Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü, bugüne kadar ulusal ve uluslararası birçok çalışma ve kongreye ev sahipliği yaparak alanda birçok önemli makale, kitap, kitap bölümü ve kongre bildirisi gibi bilimsel ürünlerin ortaya çıkmasına katkı sağlamaya devam ediyor. Bu katkıların yanı sıra Enstitü bünyesinde pek çok projeye imza atılarak farklı alanlarda gelişimsel gerilik/yetersizlik sahibi, Down Sendromlu veya Otizmli çocuklar için araştırma ve uygulamalar yürütüldü. Bu çerçevede erişimi ücretsiz olan ve toplumsal hizmet sunan projeler bağlamında gerçekleştirilen çalışmalardan biri de Prof. Dr. İbrahim H. Diken’in yürütücülüğünde gerçekleşti. Araştırmacıların çoğunluğunun Engelliler Araştırma Enstitüsü öğretim elemanlarından oluştuğu proje COVID-19 Özel Çağrısı ile kabul edildi. Buna göre çalışmada erken çocukluk döneminde gelişimsel gerilik/yetersizlik tanılı çocukların ebeveynlerine yönelik; çocuklarının geriliği/yetersizliği hakkındaki durumları ile baş etme gereksinimlerini karşılamak, ebeveynlerin psiko-sosyal iyilik hallerini destekleyerek güçlendirmek olan “Çevrim içi Ebeveyn Evde Destek Programı (Proje EV-DES)” oluşturuldu.

Bir diğer önemli proje de yine Prof. Dr. Diken’in yürütücüsü olduğu 1001 programı ve Anadolu Üniversitesi BAP destekli okulöncesi öğretmenlerine ve alandaki diğer eğitimcilerin mesleki gelişimlerine yönelik hazırlanan erişimi ücretsiz “Doğal Öğretim Projesi”. Bu proje çerçevesinde eğitimcilere yönelik yüzlerce özellikte uygulama videoları yer alıyor.

Diğer bir projeyi de,1001 çerçevesinde Prof. Dr. Mehmet Yanardağ tarafından yürütülen “Engelli Sağlık Kurulu Raporu Olan Çocukların Bireysel Eğitim Programlarının ICF-CY Temelli Analizi” başlıklı proje oluşturuyor. Buna göre 300 okulöncesi gelişimsel yetersizlik gösteren çocuğun bireysel eğitim programı ICF temelli analiz edilerek BEP kapsayıcılığı belirlendikten sonra, uzmanlara ICF eğitimi verilip yeniden geliştirdikleri BEP’ler nitelik olarak analiz ediliyor.

Mart ayında kabul almış bir diğer proje de yine 1001 projesi olup, yürütücülüğü yine Prof. Dr. Yanardağ tarafından yapılıyor. 2021 yılında Spor Özel Çağrısına çıkmış ve bu çerçevede ARDEB-1001 proje desteği sundu. Bu çerçevede, “Özel Gereksinimi Olan ve Olmayan Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Fiziksel Aktivite Davranışlarını Değiştirmeye Yönelik WEB 2.0-Model Temelli Müdahale Programının Tasarımı ve Etkililik Analizi” başlıklı proje desteklenmeye değer bulundu. Proje ekibinde, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü ve Eskişehir Teknik Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesinden öğretim elemanları yer aldı. Engelliler Araştırma Enstitüsü bünyesinde başka bir projede, “I Learn and Get Beyond My Limits” başlıklı Avrupa Birliği projesi oldu. Proje Eskişehir İl AFAD Müdürlüğü yürütücülüğünde gerçekleştirildi. Bu projede, Otizmli ve Down Sendromlu bireylere afetlere hazırlanmak için gereksinim duyabilecekleri becerilerin öğretiminde kullanılacak yazılı ve görsel materyallerin hazırlanması amaçlandı. Projede Engelliler Araştırma Enstitüsünden Prof. Dr. Onur Kurt, Dr. Erkan Kurnaz, Arş. Gör. Zehra Cevher ve Arş. Gör. Tezcan Çavuşoğlu yer aldı.